СИЛИГИН СИТЭРЭН
Билин,н,и кэмн,э сахалыы тан,аhы уксун дьахтар-аймах кэтэр, оттон эр дьон ебугэтин тан,аhын тан,нан-симэнэн сылдьара олус адыйах, суодун тэн,э. Ордук эстрада ырыапыттара сценическэй уобарастарын арыйыыга анаан тиктэрэн кэтэллэр. Саастаах эр дьон улахан суолталаах керсуhуулэргэ танналларын керебут. Киэн, сиринэн кэлэр-барар, араас омук ортотугар бэйэтин омугун ере тутар эдэр дьон национальнай тан,апы кэрэхсиир буолбута уердэр.
Норуот маастара, иистэнньэн, Зинаида Дмитриевна Понохованы керсен эр дьон тан,аhын тигиигэ субэ биэрэригэр кердестубут.
Зинаида Дмитриевна: Эр кипи тан,апын ус хайысхада араарыахха сен. Бу сценическай, классическай, куннэтэ кэтиллэр тан,астар. Эр киhи бэйэтин айыл5атынан дьахтардаадар ордук тыйыс, дьиппиэн майгылаах-сигилилээх, онтуката кини тан,аhыгар-сабыгар эмиэ кестер. Ол курдук кини тан,аhын киэргэлэ, ohyopa-мандара адыйах буолар эбит.
Сценическэй тан,ас. Ырыапыттар, тойуксуттар, биирдиилээн дьон куонкурстарга кэтэллэр. Сцена тан,аhын киэргэлэ, ен,е, биллэн турар, арыый дьэрэкээн, куннээ5и танастан сырдык буолар. Холобур, сырдык кугас, сырдык от куедэ ен,нер ордуктар. Иккилии ен,у таба туhанан парчаанан киэргэтэ сатаан. Ол эрээри, оhуорун керен туhэриэххэ наада. Мин саастаах эр дьон,н,о сурэх эн,ин курдук ohyopy хаhан да туттубаппын. О5уруонан кене сииктэри туhэриэххэ уонна аттаран тигиини (аппликация) туhаныахха сеп. Эр кипи тан,аhыгар страаза барсыбат. Ол оннугар тимир киэргэли хото тупаныахха. Ypyн, кемус тимир киэргэли халлаан куех, ehex кыhыл тан,аска, алтан киэргэли от куех, сапархай, харан,а болоорхой от куоххэ дьуерэлээн тиктэххэ астыктык кестуе. Биири ейдуеххэ наада; сцена тан,аhын ыhыахха кэтэр тан,аhы кытта булкуйуман,. Ыhыах туhулгэтигэр хамсанарга, оhуохайдыырга судургу тан,ас табыгастаа5ын умнуман,.
Классическай тан,ас. Бу тан,аhы биhирэмнэргэ, улахан суолталаах мунньахтарга кэтэр буоллулар. Холобур, баhылыктар биhирэмнэригэр оноолоох сону кэтэллэригэр субэлиэм этэ. Бу сону баархат са5алаан, баархат бэлэнньиктээн биэрин. Тебе5е урдук бэргэhэни кэтиэххитин сеп (Ермолка бэргэhэ). Тимэ5ин саhыаран тигэр ордук. Yc харысхал бэлиэни туhанаргытыгар субэлиибин. Тимир киэргэл ессе ордук боччумнаах, дьоhуннаах керун,у биэриэ5э.
Куннэтэ кэтиллэр тан,ас. Эр дьон кушитз саха тан,аhын толору кэтэ сылдьарын кербут суох. Ол эрээри эдэр дьон сахалыы оhуордаах кыhын,н,ы этэрбэhи эбэтэр харысхал бэлиэлээх сэлиэччиги кэтэ сылдьаллара керерге ордук.
Эр киhи тан,аhын быhыыта. Саха эр киhитэ суруннээн орто ун,уохтаах буолар. Оной сонун уhуна тобугун аннынан эрэ буолара ордук. Оттон тайтайбыт сон киhи ун,уо5ун ессе кыччатан биэриэдэ. Кылгас сону оhуохайдьыттар кэтэллэрэ ордук. Манна эбии хара саары этэрбэhи кэттэхтэринэ, чэпчэкитин хамсаныахтара. Мин а5ам оhуохайдыырыгар тирэн,сэ этэрбэhи кэтэрин ейдуубун. Оччо5уна сиртэн-буортан олус чэпчэкитик тэйэр курдук буолара. Сон, ырбаахы са5атын сытыары гынын, туруору са5аны эдэр о5олорго туттун,. Тан,ас сиэдэр улахан р бол5омтодутун уурун. Хайа да бэйэлээх учугэй сон дьогдьуура табыллыбатах буолла5ына, хобдох кестуулэниэ5э, быhыыта алдьаныа5а. Сон иhигэр ис оттунээ5и танаhы туттаргытын умнуман,.
Эр киhиэхэ саамай сурунэ ис кура буолар. Сахалыы дьэрэкээн ohyopyгap кыыннаах быhа5ын иилинэн кэбистэдинэ, силигэ ситэр.
Эр дьоммутун, боотурдар-бытын самаан сайын алгыстаах ыhыа5ынан эдэрдэлиибин. Саха5ытынан киэн туттун, уонна ебугэбит тан,аhын кэтэртэн-тан,нартан кыбыстыман, диэн субэлиибин.
Зинаида Дмитриевна бу керсуhуубутугэр эр киhи тан,аhын туhунан суруйуулар олох а5ыйахтарын бэлиэтээтэ. Ол да урдунэн эр киhи тан,hын тигэрбин, киэргэтэрбин олус себулуубун диэн ис санаатын уллэhиннэ. Онон инникитин Зинаида Дмитриевна «Боотур сурунаалга» сиhилиир дьон тан,аhын ырытыа диэн эрэнэ куутэбит.
Саргылаана ИВАНОВА
"Боотур" сурунаал, от ыйа - атырдьах ыйа, 2009 с., №4
